Innovatief, deskundig en betrokken

SIR Nieuwsbrief Juni 2023 | Thema: Samenwerking tussen apotheker en huisarts bij het voorschrijven

Inhoud van deze nieuwsbrief:

Samenwerking tussen apotheker en huisarts bij het voorschrijven

De zorg in de eerste lijn staat onder druk: door de vergrijzing zijn er meer ouderen die intensieve zorg nodig hebben en daarnaast is er een toenemend tekort aan zorgverleners. Het is in deze setting een uitdaging om kwalitatief hoogstaande farmaceutische zorg te – blijven – verlenen. Rondom het voorschrijven van geneesmiddelen wordt naar nieuwe vormen en efficiëntere samenwerking tussen apothekers en huisartsen gezocht. Deze nieuwsbrief laat zien bij welke huidige projecten SIR en onze zusterapotheken betrokken zijn, wat we daarvan leren en welke nieuwe opties voor de toekomst worden verkend.

Grotere rol van apotheker in het voorschrijfproces: resultaten van een Burgerplatform

Burgers die worden meegenomen in de ontwikkelingen in de zorg, staan open voor een grotere rol van de apotheker in het voorschrijfproces. Dat blijkt uit het toekomstscenario dat burgers schetsten in een Burgerplatform dat het Nivel en SIR organiseerden.

De gezondheidszorg staat onder druk door de vergrijzing; daarom staat taakverschuiving in de belangstelling. De inhoudelijke rol van de apotheker en de samenwerking met de huisarts worden steeds intensiever. Dit roept de vraag op wat de mogelijkheden zijn voor een grotere rol van de apotheker in het voorschrijfproces. Daarbij is inzicht in de visie van burgers belangrijk. Daarom organiseerden SIR en het Nivel een Burgerplatform, gefinancierd door BENU Nederland BV en Service Apotheek Beheer BV.

Een Burgerplatform is een interactieve onderzoeksmethode om de mening van burgers over complexe vraagstukken in kaart te brengen. Er is onderzocht hoe burgers aankijken tegen een mogelijke grotere rol van de apotheker in het voorschrijfproces. Tien burgers gingen in gesprek – met inhoudelijke inbreng van experts – en schetsten hun ideale toekomstscenario.

In het ideale scenario zijn huisarts, apotheker en andere zorgverleners gevestigd in een gezondheidscentrum. Ze werken als vast multidisciplinair team samen en delen een dossier. Om de huisarts te ontlasten, kunnen taken herschikt worden. Apothekers kunnen na een aanvullende opleiding een voorschrijvende rol hebben, bijvoorbeeld bij bepaalde chronische aandoeningen. Bij kleine kwalen zoals hooikoorts kan de apotheker het aanspreekpunt zijn. Ook kan de apotheker een ondersteunende rol hebben bij patiënten met polyfarmacie en een complexe zorgvraag. De huisarts behoudt het overzicht over de zorg voor de patiënt; duidelijke afspraken over verantwoordelijkheden zijn van belang. Het vier-ogen-principe, waarbij het recept na voorschrijven door een andere zorgverlener wordt gecontroleerd, blijft in stand.

De resultaten van het Burgerplatform kunnen ondersteunen bij het verder ontwikkelen van beleid, wet- en regelgeving over taakherschikking, doelmatigheid, toegankelijkheid en organisatie van de (farmaceutische) eerstelijnszorg.

>> Download Rapport van het Burgerplatform

Welke rol spelen apothekers in het buitenland bij het voorschrijven van medicatie?

In Nederland hebben apothekers geen voorschrijfbevoegdheid, maar in bijvoorbeeld het Verenigd Koninkrijk, Nieuw-Zeeland en delen van de VS en Canada wel. De manier waarop dit is ingericht, verschilt per land.  

In het eerder beschreven Burgerplatform werden vier voorbeeldscenario’s uit het buitenland gepresenteerd aan de deelnemers. De voorbeelden (zie afbeelding hieronder) kwamen uit Italië, Nederland, Schotland en Nieuw-Zeeland en bevatten verschillende mogelijkheden voor een rol voor de apotheker in het voorschrijfproces. Dit zijn geen complete modellen, maar vereenvoudigde visuele weergaven.

Onder deze voorbeelden liggen verschillende modellen van voorschrijven door apothekers:

  • gedelegeerd voorschrijven (supplementary prescribing),
  • voorschrijven vanuit een samenwerkingsovereenkomst (collaborative prescribing) en
  • onafhankelijk voorschrijven (independent prescribing).

Gedelegeerd voorschrijven wordt gedefinieerd als een vrijwillig partnerschap tussen een onafhankelijke voorschrijver – een arts – en een gedelegeerd voorschrijver – meestal een verpleegkundige of een apotheker. Vaak vindt dit plaats bij een bepaalde aandoening of aandachtsgebied, bijvoorbeeld bij diabetes. Nadat de diagnose is gesteld door de onafhankelijke voorschrijver, kan de gedelegeerd voorschrijver vanuit een open of beperkt formularium voorschrijven onder verantwoordelijkheid van de onafhankelijke voorschrijver.

Voorschrijven vanuit een samenwerkingsovereenkomst lijkt op gedelegeerd voorschrijven. Deze vorm wordt bijvoorbeeld in Nieuw-Zeeland toegepast, waar huisartsen en apothekers als multidisciplinair team samenwerken. Het delegeren van voorschrijven wordt hierbij alleen niet op individueel patiëntniveau gedaan, maar voor een specifieke groep patiënten onder bepaalde voorwaarden.  

Bij onafhankelijk voorschrijven is een zorgverlener bevoegd voor het gehele proces van de klinische beoordeling van de patiënt, de vaststelling van een diagnose tot en met de beslissing over de behandeling met een geschikt geneesmiddel of hulpmiddel. Onafhankelijk voorschrijven betekent niet dat een zorgverlener alles mag voorschrijven. De bevoegdheid kan gelden voor een beperkt aantal indicaties en/of middelen, bijvoorbeeld voor (bepaalde) kleine kwalen zoals in het voorbeeld uit Schotland.

Het CombiConsult: Wat levert samenwerking tussen apotheker en huisarts in de eerste lijn op?

Bij het CombiConsult heeft de openbaar apotheker een consult met de patiënt voorafgaand of na de periodieke controle bij de praktijkverpleegkundige of huisarts voor diabetes, COPD en/of (risico op) hart- en vaatziekten. De apotheker focust op gezondheid-gerelateerde klachten van de patiënt en heeft tijdens dit consult de beschikking over de medische gegevens. De betrokken zorgverleners (apothekers, huisartsen en praktijkverpleegkundigen) hebben positieve ervaringen met deze nieuwe interventie.

Het CombiConsult bestaat uit 3 stappen: de medicatie check (consult met de openbaar apotheker), de implementatie (periodieke controle bij de praktijkverpleegkundige of huisarts) en de follow-up. De medicatie check is een 15-20 minuten durend consult bij de apotheker. Hierin focust de apotheker op gezondheid-gerelateerde klachten van de patiënt en stellen zij gezamenlijk een of meerdere behandeldoel(en) op. Na het consult overlegt de apotheker met de praktijkverpleegkundige of huisarts en doet hij aanbevelingen met betrekking tot medicatie. De praktijkverpleegkundige of huisarts kan deze aanbevelingen tijdens de periodieke controle implementeren. Afhankelijk van de interventie en opgestelde doelen vindt na een bepaalde tijd een follow-up plaats door de apotheker, praktijkverpleegkundige of huisarts.

De apothekers die deelnamen aan ‘Het CombiConsult’ hadden al een goede samenwerking met de huisarts. Door implementatie van het CombiConsult kon de samenwerking nog verder verbeteren. Niet alleen met de huisarts, ook met de praktijkverpleegkundige. De huisarts ziet de apotheker als een partner met eigen expertise en is optimistisch over de zorgverlenende rol van de apotheker. Daarnaast geven zowel apothekers, huisartsen als praktijkverpleegkundigen aan dat het CombiConsult het interprofessioneel leren versterkt:

Huisarts: “Vooral wat ik ook zie wat het met mijn praktijkondersteuner doet. Dat die dus echt op een enorm veel hoger niveau opgetild is, qua enorme leercurve die ze daar doorgemaakt heeft. Dat vind ik wel de mooiste uitkomst naast gewoon de dingen die het voor de patiënten heeft gebracht.”

Voor deze samenwerking is het van belang dat de zorgverleners in elkaars nabijheid werken (dus makkelijk bij elkaar binnen kunnen lopen) en dat de apotheker toegang heeft tot een gedeelde agenda en medische gegevens. Met implementatie van het CombiConsult kunnen apothekers een nieuwe rol pakken binnen de eerstelijnszorg. Belangrijk is dat deze rol binnen de huisartsenpraktijk wordt geaccepteerd. Aanvullende scholing voor apothekers op het gebied van consultvoering en klinisch redeneren kan hieraan bijdragen. 

Meer over de opzet en uitkomsten van het CombiConsult vindt u in deze internationaal gepubliceerde artikelen:

Herhaaltelefoon door apotheker

In academische apotheek Stevenshof heeft de apotheker dagelijks een belangrijke rol bij het voorschrijven van (herhaal)medicatie. Ingeschreven patiënten van huisartsenpraktijk Stevenshof kunnen elke werkdag tussen 09:00 en 11:00 uur bellen naar de herhaalreceptenlijn om aan een apotheker hun herhaalverzoek door te geven.

De rol van de apotheker gaat hierbij verder dan alleen het verwerken van de herhaalaanvragen. In gesprek met de patiënt gaat de apotheker na hoe het gaat met de patiënt en het medicijngebruik en of er een aanleiding is om met de huisarts te overleggen. Daarnaast controleert de apotheker of alle medicatie nog goed bij elkaar past en of er nog controles nodig zijn, zoals het meten van de bloeddruk, cholesterol of nierfunctie. Dit persoonlijke contact tussen patiënt en apotheker zorgt ervoor dat eventuele zorgen of vragen direct kunnen worden aangepakt. Ook de behandelrelatie wordt daar beter van.

Elke ochtend na het spreekuur komen de huisartsen naar de apotheek om de herhaalrecepten te bevestigen. Dit is meteen het moment om eventuele vragen over het gebruik van de medicatie of controles te bespreken. Samen wordt er bepaald of er bij het afleveren van de herhaalrecepten specifieke adviezen nodig zijn. Zo kan de apotheker, bijvoorbeeld bij het herhalen van pijnstillers of slaapmedicatie, in samenspraak met de huisarts een gepaste afleverhoeveelheid en gebruiksduur afspreken. In sommige gevallen kan het voorkomen dat de patiënt alsnog wordt verzocht een afspraak te maken bij de huisarts of om bloed te laten prikken.

Deze samenwerking tussen de apotheker en de huisartsen via de herhaaltelefoon biedt vele voordelen. Ten eerste draagt het bij aan het verbeteren van de kwaliteit van zorg. Door de expertise van de apotheker te combineren met de kennis van de huisartsen, wordt het medicatiegebruik geoptimaliseerd. Daarnaast is er sprake van een efficiënte samenwerking, waarbij eventuele vragen of zorgen direct worden besproken en opgelost.